ĐI TÌM NƠI LÀM NHỮNG CÁNH BUỒM BẰNG ĐỆM LÁ BUÔNG

Đọc Phác Thảo Dân tộc học Hàng hải ta bắt gặp tấm hình số 57 : chiếc thuyền buồm bằng đệm lá buông , đậu tại Cửa Lò mà Paris đã chụp được, với những lời thuyết minh như sau : " Tại vùng Cửa Lò, buồm có hình dáng rất đặc biệt, với những đoạn cạnh buồm cực kỳ ngắn , rất nhiều thanh lát, ôm sát vào nhau và cong về phía trên . Hình 57 biểu thị một chiếc buồm được kéo lên hoàn toàn , nhưng chịu gió xuôi và nhìn ngang như một chiếc buồm la tin trong cùng tư thế gió . Thông thường thanh treo buồm được kéo nghiêng hơn nhiều và trông như hình 58. Như ta đã biết hình đó lấy từ bản đồ của Le Floch de La Carrière vào những năm 1755-1756 (xuất bản năm 1789) . Laurent, người đại diện hàng hóa cho Pierre Poivre (Sđd. tr. 92) đã viết bên cạnh tấm bản đồ đó trước đấy 6 năm : “ Những cánh buồm trông gần giống như một cái tai. Buồm làm bằng tre phân chia bởi những hàng tre quấn đầy lá. Khi kéo buồm lên hay hạ buồm xuống , nó phát ra tiếng động hệt như ta mở ra hay khép lại một cái quạt”. Điều gây ra phức tạp từ hai nhân chứng này là ở chỗ không phải Le Floch đã ký họa tại Huế hay trước Huế và Laurent đã mô tả tại Hội An. Đó là một chiếc thuyền đang hành trình và những tấm hình 56, 57, 61 đã được chụp vào thời đại của chúng ta tại Đà Nẵng. Điều đó khiến chúng ta phải suy nghĩ rằng hai tác giả đã cùng im lặng trước cánh buồm treo lệch , có thanh lèo và không có những thanh lát, loại buồm hiện nay thống trị hầu khắp dọc miền Trung Trung Kỳ ; ngoài ra bình luận của Laurent như muốn đưa ra một cái nhìn tổng quan về hàng hải Việt Nam. Thế là thêm một bằng chứng mới về tính mỏng manh dễ vỡ của những kết luận mang tính địa lý mà chúng tôi đã đưa ra .

Tra cứu trên mạng , từ nhiều năm trước , chúng tôi được biết bài báo của Nguyễn Dũng trên báo Bình Thuận về làng nghề Lại Yên Hàm Thuận Bắc , nơi chuyên là nghề dệt đệm lá buông . Để chuẩn bị cho chuyến đi thực tế, chúng tôi liên lạc với báo Bình Thuận . Thật tuyệt với, ngoài sự trông đợi của tôi , 15 phút sau , bạn trẻ của báo cho tôi biết hai số liên lạc : một của Nguyễn Dũng (gọi mãi không liên lạc được ) và một của ông Xuân Lý, nguyên giám đốc Bảo Tàng Bình Thuận. Nối điện thoại với ông Xuân Lý, được biết ông còn đang về quê Đồng Hới Quảng Bình , nhưng tại Bảo Tàng Bình Thuận, chúng tôi được gặp ông Cáp , Phó Phòng Nội Dung . Bằng zalo, ông Cáp cho tôi biết một số người làm nghề dệt đệm lá buông ...Và chúng tôi , từ nhà nghỉ Mũi Né , tiến về làng Lại Yên , có địa chỉ "đình làng Lại Yên " cùng với chùa An Lạc, kênh Mương Bảo rất rõ nét trên bản đồ Google. Tại quán nước trước cữa đình, cô bán nước cho tôi biết bà Năm Nóh Lá , nhà gần đình , tại ngay ngã ba . Thế là chúng tôi được bà Năm , một phụ nữ 87 tuổi, mặt mũi sáng láng , chỉ tội lưng còng , không đi xa được, tiếp đón niềm nở . Bà tên đầy đủ là Bùi Thị Trạnh , tên thường gọi là Năm Nón Lá